Қызыл теңіздегі қақтығыс – Қазақстанның экономикасын дамыту мүмкіндігі ме?

Жақындағы Шығыс үш айдан бері гибридтік соғыстар жағдайында болып жатыр. Әлемнің аналитиктері Израиль мен ХАМАС арасындағы шиеленіскен жағдай, Израиль мен Ливан шекарасындағы кернеулі жағдай, сондай-ақ Йеменде және Қызыл теңізде хуситтердің провокациясы салдарынан бүкіл аймаққа таралуы мүмкін деген ауыр қауіптерді білдіреді. Алайда әлемдік экономика мен геополитика – өте циникалық нәрселер, кейбір елдер соғысса, басқалары өздерінің материалдық жағдайын жақсарта алады. «Халық дауысы» сарапшылардан – Таяу Шығыстағы қақтығыстардың Қазақстанға қалай әсер ететінін сұрады.

Хуситтер кімдер және не болып жатыр? Хуситтер – 2014 жылдан бастап Йеменнің бір бөлігін бақылауында ұстап отырған радикалды діни топ. 2023 жылдың қарашасынан бастап олар, Газа секторының халқына солидарлық танытып, Қызыл теңіз бен Суэц арнасы арқылы өтетін кемелерге кезек-кезек шабуыл жасайды. Хуситтердің шабуыл жасаған нүктесі – Баб эль-Мендеб бұғазы болды. Негізінен, Израильмен ешқандай байланысы жоқ сауда кемелері атқылауға ұшырайды.

Сондықтан көптеген ірі кеме иелері соңғы айларда Қызыл теңіз бен Суэц арнасын айналып өту үшін қауіпсіз емес Суэц арнасы арқылы кемелерді жіберудің орнына, Африканы айналып өтуге бастады.

Жаңа жол ұзақ және қымбат, бұл мұнай сияқты тауарлардың соңғы бағасына әсер етуде.

2023 жылдың желтоқсанында 22 ел хуситтерге қарсы коалиция құрды, ал 2024 жылдың 10 қаңтарында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі хуситтердің әрекеттерін айыптайтын американдық резолюцияны қабылдады.

Бұл Коалицияға Йемендегі хуситтер базаларын бомбалауға негіз берді, бірақ 15 қаңтарда хуситтер Қызыл теңіз бойымен жүретін кемелерге қайта оқ жаудырды.

Таяу Шығыстағы соғыс АҚШ-қа қажет емес Шығыстанушы Жанат Момынқұлов атап өткендей, қазіргі уақытта Таяу Шығыстағы қақтығыстың эскалациясы АҚШ-қа мүлдем пайдалы емес, сондықтан олар аймақтағы барлық елдермен келіссөз жүргізуге тырысады, бірақ бұл нашар шығады.

«Вашингтон Израиль мен ХАМАС арасындағы бейбітшілікке қол жеткізу перспективалары туралы түсінікті стратегияны ұсына алмады. Бұл Американы араб одақтастарының алдында қиын жағдайға қояды», - деп атап өтеді ол.

Сонымен қатар, саясаттанушы атап өткендей, Израильдің өте оңшыл саясаткерлері 2006 жылы басталған Ливан оңтүстігіндегі соғысты аяқтағысы келеді. Израильдік әскерилер Хезболлаға қатысты қарым-қатынасты эскалациялау үшін барлығын жасайды. Израиль АҚШ-тың өзінің негізгі одақтасын – Таяу Шығыстағы ең ірі базаны қорғау үшін қалуын қалайды. Бірақ израильдік серіктестердің әрекеттері АҚШ-тың аймақтағы және әлемдегі беделіне нұқсан келтіреді.

Және осы фонда хуситтердің Қызыл теңіздегі кемелерге шабуылдары батыс коалициясын провокациялап, дегенмен, АҚШ пен Ұлыбритания толыққанды соғысты болдырмауға тырысады.

«НАТО мәлімдемесі бойынша, одақтастардың хуситтерге қарсы әскери әрекеттері аймақтағы кеме жүзу еркіндігін қорғау мақсатында қорғаныс сипатында болды. Батыс одақтастары әуе шабуылдарымен шектеледі», - дейді Жанат Момынқұлов.

Біз бөтен соғыста табамыз ба, жоғалтамыз ба? Дегенмен, егер Суэц арнасы маңындағы қарым-қатынастар одан әрі қыза түссе, онда, шығыстанушының болжауынша, бәріне, соның ішінде қарапайым қазақстандықтарға да қиын болады, өйткені біздің күнделікті тұтынатын тауарларымыздың бір бөлігі – импорт. Ол әлемдік өндірушілердің көлік шығындарының өсуінен байланысты елеулі түрде қымбаттауы мүмкін.

Бірақ біздің ел үшін оқиғалардың оңтайлы даму варианттары да бар.

«Қызыл теңіз айналасындағы дағдарыстың ушығуы негізгі логистикалық маршруттардың бағыттарын өзгертуі және Транскаспий халықаралық транспорт маршрутының перспективаларын жақсартуы мүмкін», - деп болжайды Момынқұлов.

Саясаттанушы Газиз Абишев те осы пікірді қолдайды.

«Оңтүстік-Шығыс Азиядан Батыс Еуропаға дейінгі альтернативті құрлықтық маршрут Қазақстан аумағы арқылы өтеді. Егер кейбір фантастикалық сценарийде Үнді мұхитының сулары сауда кемелері үшін кенеттен өтпейтін болып шықса, Қазақстан аумағы арқылы транзит ондаған есе артуы мүмкін, тиісінше, ҚР экономикасына халықаралық инвестицияларға әсер етеді. Табиғат заңы осылай - бір жерде көбейту үшін, басқа жерде азайту керек», - деп жазды ол өзінің Telegram арнасында.

Бірақ тіпті осы туралы ойламаған дұрыс... Бірақ осы альтернативті, біз үшін тым пайдалы, фантастикалық сценарий толықтай іске аса ма?

«Талап» қолданбалы зерттеулер орталығының директоры, экономист Рахим Ошақбаевтың болжауынша, бұл екіталай.

«БАҚ-та көргеніміздей, бұл көбінесе ритуалдық соққы алмасу: батыс елдеріне бірдеңе жауап беру керек еді, олар жауап берді. Бұл АҚШ-тың, Иранның, Израильдің және басқа елдердің қазір Таяу Шығыста кең көлемді соғысқа дайын еместігін болжатады. Сондықтан, тарихи қалыптасқан көлік-логистикалық маршруттардың кардиналды өзгеруін жеке мен болжамаймын», - дейді ол.

Сарапшы атап өткендей, АҚШ өз тәжірибесінде алдымен Вьетнамда, содан кейін – Ауғанстанда басқа аумақта, әсіресе, жауласқан халықпен кез келген соғыстарды жүргізу – пайдасыз екенін көрді.

«Израиль қазір ХАМАС-ты жеңе алмайды. Ол оның позицияларын әлсірете алады, талқандай алады, бірақ уақыт өте келе қозғалыстың жаңа лидерлері пайда болады және олар күреске кіріседі. Хуситтерді де жеңу мүмкін емес. Сондықтан АҚШ пен Ұлыбритания басшылығындағы үлкен коалиция өте сақ болып, эскалацияның пайдасыз екенін түсінеді», - деп атап өтеді Рахим Ошақбаев.

Сонымен қатар, сарапшы еске салғандай, радикалды топтар бірнеше рет күштің асимметриялық қолданылуын көрсетті. Мысалы, ХАМАС-тың музыкалық фестивальге шабуылы осындай болды, бірақ хуситтер басқа радикалды жауап шараларын қолданбайтынына кім кепіл?

«Егер оларды қатты «қысса», олар Сауд Арабиясының мұнай кен орындарына шабуыл жасауы мүмкін, бұл мұнай бағаларын елеулі түрде көтеруі және әлдеқайда мүмкін болатын әлемдік дағдарысты тудыруы мүмкін», - деп болжайды Ошақбаев.

Әрі қарай, бұл теориялық актіден Казақстан үшін пайдаға қарағанда зардаптары көп болуы мүмкін.

Бұрын ҚР СІМ Йеменде бірде-бір қазақстандық консулдық есепте тұрмайтынын хабарлаған.

Бұл мәтін ChatGPT жасанды интеллектінің көмегімен аударылды