Басты себеп-Газпромбанкке қарсы санкциялар енгізу және Ресей рублінің бағамын әлсірету. Қазақстан рубль бағамына қатты тәуелді, өйткені Ресей біздің ірі сауда серіктесіміз. Жалпы тауар айналымы 26 миллиард долларды құрайды, ал импорт 16 миллиард доллардан асады және көптеген маңызды тауарларды қамтиды.
Сондықтан Қазақстан үшін Ресей рублімен Паритет маңызды, ол тарихи түрде рубль үшін 5 теңгені құрады. Мұндай тепе-теңдік қазақстандық өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерін теңестіруге мүмкіндік береді. 2014 жылы рубль бағамы 3 теңгеге дейін төмендеді және бұл Ресейге жаппай сауда турларына әкелді. 2022 жылы рубль 9 теңгеге дейін нығайып, сәйкесінше Ресейден импорт екі есе қымбаттаған кезең болды. Бұл маңызды проинфляциялық фактор болды.
Дегенмен, Ресей АҚШ-тың газ санкцияларын айналып өтудің жолын тез тапты. Осыдан кейін рубль күшейіп, бір доллар үшін 100 рубльге оралды. Қазақстандық теңге 500-ден жоғары болып қалды. 2024 жылдың басынан бастап теңге шамамен 20% - ға әлсіреді (бір доллар үшін 440-тан 525 теңгеге дейін), ал рубль өзінің құнының 10% - потер ғана жоғалтты (бір доллар үшін 90-дан 100 рубльге дейін).
Сонымен, теңге неге әлсірейді?
Ұзақ мерзімді теңге бағамы іргелі факторларға байланысты. Немесе, Ұлттық банк төрағасы айтқандай, "теңге бағамы-Қазақстан экономикасының көрінісі". Оған мұнай бағасы, сауда балансы, шығын және капитал ағыны әсер етеді.
Бірақ теңге бағамына алыпсатарлық көңіл-күй әсер етеді. Валюта нарығы шағын болғандықтан (күніне шамамен 200 миллион доллар), онда бағамды "шайқау" оңай. Кез-келген дүрбелең аясында курс негізгі факторларға қарағанда қатты "секіре" алады.
Сондықтан еркін өзгермелі курстың басты кемшілігі-жоғары құбылмалылық. Ол нарықтағы белгісіздікті күшейтеді, девальвациялық күтулерді арттырады және теңгеге деген сенімді төмендетеді. 2018 жылы Ұлттық Банк девальвациялық күтулер бойынша сауалнама жүргізуді тоқтатқанға дейін Қазақстан халқының жартысынан көбі девальвацияны күткен.
Біз импортқа қатты тәуелді болғандықтан, бағамның кез келген әлсіреуі бағаның өсуіне әкеледі. Бағам әлсіреген кезде бағалар маржамен бекітілген кезде, Бірақ ол нығайған кезде төмендемейтін ратчет эффектісі қолданылады. Бұл неғұрлым басқарылатын курстың басты дәлелі.
ХВҚ классификациясы бойынша алты айда үш реттен аз араласу режимі (әрқайсысы үш жұмыс күнінен аз) еркін өзгермелі курс ретінде танылады. Бұл шарт Қазақстанда сақталмайды. Ұлттық банк 2024 жылғы шілдеде, тамызда, қыркүйекте, қазанда, қарашада интервенциялар жүргізді. Тек қараша айында интервенциялар 1 миллиард доллардан асты. Бұл Ұлттық қор мен БЖЗҚ операцияларын ескермейді.
2015 жылға дейін Қазақстанда валюталық дәліз режимі жұмыс істеді. Тұрақты курстың қарсыластарының негізгі аргументі-резервтерді жағу. Ол кезде 2014-2015 жылдары теңге бағамын ұстап қалуға 30 млрд доллар резервтер "өртенді" деген аңыз бар. Ұлттық Банктің 2014-2015 жылдардағы ресми статистикасы бойынша еркін өзгермелі бағамға көшкенге дейін алтын-валюта резервтері 4,5 млрд долларға өсті.
Қазір еркін өзгермелі бағаммен Ұлттық банк "теңге бағамының шамадан тыс өзгеруін болдырмау үшін"валюталық интервенциялар жүргізуді жалғастыруда. Сонымен қатар, "курстың шамадан тыс өзгеруі"деп түсінілетін нақты критерийлер жоқ.
Ұлттық банк валюталық интервенцияларды, Ұлттық қордан валютаны сатуды, БЖЗҚ активтерімен операцияларды, валюталық кірістің 50% -. міндетті сату туралы норманы пайдаланады. Мұндай араласумен курсты еркін жүзу деп атауға болмайды. Тіпті ХВҚ өз есептерінде теңге бағамын еркін өзгермелі деп танымайды.
Экспорттың 80% - сы шикізат тауарлары құрайтын Қазақстан экономикасы еркін өзгермелі бағамға әлі дайын емес. Еркін өзгермелі бағам шикізат бағасының кез-келген тұрақсыздығына және теңгедегі рубль бағамына автоматты түрде ауысады.
Валюталық режимдердің алуан түрлілігінде екі шектен шығу бар-бір жағы, бекітілген бағам, екінші жағынан, еркін өзгермелі бағам. Бірақ көптеген елдер өтпелі валюта режимдерін қолданады. Мысалы, жылжымалы бекіту, валюта қоржынына жылжымалы байланыстыру, кеңейтілетін валюта дәлізі және т.б.
Ұлттық Банк 44 миллиард долларды құрайтын ZVR-ге айтарлықтай зиян келтірместен бағытты басқаруға жеткілікті ресурстар мен құралдарға ие. Негізінде, қазіргідей нәрсені жасау, бірақ дәйекті және болжамды.
Валюта бағамын басқару құбылмалылықты тегістеуге, девальвациялық күтулерді төмендетуге және бағамның әлсіреуін бағаға ауыстыру әсерін төмендетуге мүмкіндік береді.
Автор: Аскар Кысыков
Дереккөз: https://inbusiness.kz/ru/author_news/pochemu-slabeet-kurs-tenge-i-chto-s-etim-delat