Орталық Азияда тағы бір "үлкен ойын" бар, бірақ жаңа ережелер бойынша

Орталық Азияда тағы бір "үлкен ойын" бар, бірақ жаңа ережелер бойынша Орталық Азияда "үлкен ойын" қайта ашылды, бірақ басқа атаумен және жаңа ережелер бойынша. Алпауыт державалардың өңірлік Ықпал үшін қазіргі бәсекелестігінің шарттарын саясат емес, экономика айқындайды, делінген Қазақстандық зерттеу институты дайындаған баяндамада.

"Талап "қолданбалы зерттеулер орталығы жариялаған" Іскерлік дипломатия арқылы көпвекторлыққа ұмтылу: Орталық Азия үшін жол " атты баяндамаға сәйкес, XIX және XXI ғасырлардағы Орталық Азиядағы жаһандық бәсекелестіктің басты айырмашылығы - бұл күндері сыртқы күштер емес, өңірлік мемлекеттер мүмкін болатын күштерге үлкен әсер етеді нәтижелер. 

"Бұрын үлкен державалар қақтығысындағы үлкен ойын театры болған аймақ қазір қақтығыстар мен мүмкіндіктер кеңістігіне айналуға тырысуда", - делінген хабарламада.

2022 жылы Ресейдің Украинаға себепсіз шабуылы және ресейлік агрессия үшін жаза ретінде батыстық санкциялардың енгізілуі Орталық Азияның геосаяси динамикасын өзгертіп, АҚШ пен Еуропалық одақтың осы аймаққа деген қызығушылығын жандандырды. Сонымен қатар, Ресейдің әрекеттері Қытай мен Еуропа арасындағы сауда маршруттарын өзгерту арқылы сауда мен инвестицияны әртараптандыруға ықпал етті. Санкциялар Транссібір магистралі арқылы өтетін Солтүстік дәлізге деген қажеттілікті төмендетіп, Орталық Азия арқылы өтетін Орта дәлізді дамытуға серпін берді.

Бұл өзгерістер Орталық Азиядағы геоэкономикалық ауырлық орталығының ауысуына әкелді. Қытай аймақтың ең ірі сауда серіктесі ретінде Ресейді айналып өтті, бірақ сонымен бірге сауда серіктестерін әртараптандырудың жалпы тенденциясы қалыптасты. Қазіргі серпінмен Орталық Азияның сыртқы сауда көлеміндегі Батыс елдерінің үлесі өсе беретін болады.

"2022 жылдан бастап аймақтағы сауда және инвестиция динамикасы Еуропа, Солтүстік Америка, Оңтүстік Азия және Таяу Шығыстың дәстүрлі емес нарықтарымен сауда мен инвестицияларды әртараптандыруда айтарлықтай өзгерісті көрсетті", - делінген"Талап" баяндамасында. "Бұл аймақ үшін дәстүрлі көпвекторлы саясаттың арқасында мүмкін болды, ол қақтығыстардың шиеленісуінің қысымымен шешуші қосылмау саясатына айналды — қақтығысқа кез келген қатысудан үзілді-кесілді бас тарту".

Баяндамаға сәйкес, Еуропалық Одақ пен Орталық Азия мемлекеттері арасындағы байланыстар Ресей-Украина соғысы басталғаннан кейін "ерекше динамизмге ие болды". Сондай-ақ, аймақтағы қоғамдық пікір аймақтағы елдердің тұрғындарының көпшілігі батыс пен Қытай қолдайтын Ресей арасындағы қақтығысқа араласқысы келмейтінін көрсетеді.

Қазіргі жағдайда Орталық Азия мемлекеттері "батыс әлемімен байланыстарын дамытуға деген шынайы қызығушылықтары" мен олардың "Батыстың шиеленіскен және тіпті жанжалды қатынастары бар Иран, Ауғанстан, Қытай және Ресеймен қоршалған" фактісі арасындағы тепе-теңдікті іздеуге мәжбүр.

Экономиканы барынша көпвекторлы дамытуға қол жеткізу үшін Орталық Азия елдерінің билігі өңірдің іскерлік ортасының болжамдылығын арттыру жөнінде белгілі бір жұмыс жүргізуі тиіс. Аймақ елдеріне батыстық инвестициялардың түсуіне кедергі келтіретін елеулі кедергілер сауда мен меншік құқығына қатысты анық емес тұжырымдалған заңдар, сондай-ақ сот жүйелерінің сенімсіздігі болып қала береді. Келісімшарттарды мәжбүрлеп орындау және корпоративтік дауларды шешу тетіктерінің болмауы да инвестициялардың өсуіне кедергі келтіреді. Сот органдарының тәуелсіздігін нығайтудан басқа, "Талап" баяндамасының авторлары "әділ" іскерлік орта құру мақсатында осы елдерде қолданылып жүрген Салық кодекстерін қайта қарауды ұсынады. 

"Орталық Азиядағы инвестициялық ахуал үкіметтердің аймаққа деген барлық тараптардан туындаған қызығушылықты жіберіп алмау туралы шешімі мен институционалдық кедергілердің инерциялылығы арасындағы күрделі тепе – теңдікті көрсетеді", - делінген баяндамада. - Осы мүмкіндіктерді пайдалану үшін өңір елдері отандық және шетелдік компаниялар мен инвесторлар үшін қолданыстағы институционалдық және нормативтік кедергілерді жоюы, заңның үстемдігін нығайтуы, адал және ашық бәсекелестікті қамтамасыз етуі, бизнес үшін қолайлы салық ахуалын құруы және сауда, кеден және логистика саласындағы стандарттарды үндестіруі тиіс".