2024 жылы қазақстандықтарды қандай жаңалықтар күтіп тұр?

Өткен 2023 жылы Қазақстанда бірқатар маңызды заңдар қабылданды. Олардың кейбірі қазірдің өзінде күшіне енді. Сондықтан, бүгіннен бастап елде азаматтардың дактилоскопиялық тіркеуі жүргізіле бастады. Дегенмен, бұл рәсім қазақстандықтар үшін ерікті, ал шетелдіктерге және азаматтығы жоқ 16 жастан асқан тұлғаларға бармасаң да, саусақ іздерін тапсыруға тура келеді. Тағы бір маңызды жоба, осы жылдың басынан жұмыс істей бастаған – «Ұлттық қор – балаларға» бастамасы. Еске сала кетейін, 2022 жылдың 1 қыркүйегінде Касым-Жомарт Тоқаев жер мен қазба байлықтары бірінші кезекте Қазақстан халқына тиесілі екенін мәлімдеген болатын. Содан кейін бұл норма республикалық референдум арқылы бекітілді, бұл Ұлттық қордың табыстарының жартысын балалар арасында бөлу жобасын іске қосуға мүмкіндік берді.

Мұрат Шарипов, АҚ ЕНПФ басқарушы директоры:

– Ата-аналар ешқайда жүгінудің қажеті жоқ, ешқандай құжаттар ұсынудың қажеті жоқ. Бұл барлығы автоматты түрде жеке тұлғалардың дерекқорында болады. Мемлекеттік дерекқорда барлық балалар туралы ақпарат бар. Өткен жылдың соңында Қазақстанда шамамен 7 миллион бала болды. Қазір ЕНПФ бұл деректерді жаңартуда, және келесі айда олар 2023 жылы елдің барлық жасөспірім азаматтарына есептелетін балалар саны мен сомасын нақты айта алады. Еске сала кетейін, балаға 18 жас толғанда, ол бұл ақшаны тұрғын үй сатып алуға немесе білім алуға жұмсай алады.

Мұрат Шарипов, АҚ ЕНПФ басқарушы директоры:

– Есептелген соманы ата-аналар egov.kz немесе enpf.kz сайтында көре алады. Ақша тек ҚР азаматтары болып табылатын балаларға төленеді. Баланың қайтыс болу жағдайында, бұл ҚР заңнамасына сәйкес мұрагерлікке өтеді - және бұл жағдайда талап қойылмайды. Яғни ата-аналар жинақталған соманы кез келген мақсатта пайдалана алады. Тағы бір маңызды жоба – балалардың білім алуына ақша жинауға ата-аналарды ынталандыратын «Болашақ» бағдарламасы болады. Олар өз балаларының атына, ол бес жасқа толғаннан кейін, банктің бірінде арнайы қорғалған шот аша алады, онда олар білім алу үшін жинақтайды. Қосымша мотивация ретінде мемлекет мұндай депозиттерге бастапқы капитал ретінде 60 ЕТЖ мөлшерінде ақша аударуға дайын. Бүгінгі күні бұл 221 мың теңге. Дегенмен, шот жарамды саналу үшін, оны ай сайын 1 ЕТЖ көлемінде толтыру керек. Осы жағдайда мемлекет жинақталған сомаға 7 пайыздық сыйақы есептейді. Үкімет есептегендей, ең аз депозиттер бойынша 18 жасқа толғанда әрбір шотта 3 миллион теңгеден астам жинақталады. Болашақта бұл ақшаны «Ұлттық қор – балаларға» жобасы аясында жинақталған қаражатпен біріктіруге болады. Ал егер бала грантқа түссе, оны кіші бауырларына немесе тұрғын үй сатып алуға жұмсауға болады. Есептеу көрсеткіштерінің мөлшеріне келетін болсақ, биыл олар келесідей болады: ең төменгі жалақы мөлшері бірден 15 мың теңгеге өсті, 1 ЕТЖ енді 3692 теңгені құрайды, ал тұрмыстық минимум мөлшері аздап ұлғайып, 43 мыңға жетті.

Дегенмен, сарапшылар биыл қазақстандықтарды ерекше экономикалық өсім күтпейтінін айтады.

Асқар Қысықов, экономист:

– Үкімет көбірек реактивті жұмыс істейді, проактивті емес. Сәйкесінше, үлкен өзгерістерді күтуге болмайды. Мұнай бағасы, металл бағасы жоғары қалыптасуда. Негізінде, бұл бюджетті теңестіруге мүмкіндік береді. Экономика дамып жатыр, бірақ қалайтын қарқынмен емес. Халықтың табысы – олар қандай да бір өсіп жатқан жоқ. Инфляция жоғары қалыптасуда. Соңғы үш жылда бағалар статистика бойынша 42% өсті. Бұл шын мәнінде әлдеқайда көп.

Халық үшін ең өзекті мәселе тұрғын үй сатып алу болып қала береді. Сондықтан, биыл елде тұрғын үйді одан әрі қолжетімді ету үшін жаңа ипотекалық бағдарлама «9-20-25» іске қосылады, оған 150 миллиард теңге қажет болады. Бұл қаражат 8 мың қазақстандыққа льготалы тұрғын үй несиесін рәсімдеуге жеткілікті болады. «9-20-25» негізінен жастарға бағытталған және оның пайыздық мөлшерлемесі бұрынғы жылдары танымал болған «7-20-25»-ке қарағанда 2% жоғары болады. Қалған шарттар ұқсас болады: бастапқы жарна – 20%, несиелеу мерзімінің максималды ұзақтығы – 25 жыл.

Асқар Қысықов, экономист:

– Келешекте бұл пайыздық мөлшерлеме төмендеуі мүмкін деген күтілімдер бар. Өйткені көптеген халық санаттары үшін 9% – бұл әлі де көп. Егер ол жас отбасыларға бағытталған болса, онда осы қажеттіліктерді, нақты төлем қабілеттіліктерін, осы бағдарлама бойынша қанағаттандыру өте қиын. Сонымен қатар, халықты тікелей қатыстыратын жаңалықтардан – жұмыс берушілердің міндетті зейнетақы жарналары болады. Енді олар қызметкерлердің табыстарының 1,5% мөлшерінде қосымша төлем жасауға міндетті. Тағы да – жалпы декларациялаудың үшінші кезеңі, оны биыл жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың құрылтайшылары өтуі тиіс. Бұдан басқа, елде ЖЕС самозаняттар үшін алынып тасталады, майнинг қызметін жүзеге асыруға лицензиялар беріледі, сондай-ақ зиянды өндірістерде жеті жылдан астам жұмыс істегендерге әлеуметтік төлемдер есептеледі. Оларға 55 жасында зейнетке шығуға рұқсат етіледі. Ал келесі жылғы ең күтілетін оқиға – өткен жылдың қыркүйегінде Касым-Жомарт Тоқаев жариялаған АЭС салу бойынша референдум болады.