Қазақстандағы мемлекеттік қаржы жүйесі бірыңғай тәсілді қажет етеді

Қазақстан мемлекеттік қаржы дағдарысында тұр. Егер билік ешқандай әрекет жасамаса, қарапайым салық төлеушілер зардап шегеді. Бұл туралы ZTB News тілшісіне TALAP қолданбалы зерттеулер орталығының директоры Асқар Кысықов айтты. 

Бюджеттік жүйенің негізгі проблемасы-ол теңгерімсіз. Қарапайым сөзбен айтқанда, бұл Қазақстан көп ақша жұмсайтынын білдіреді. Тек соңғы үш жылда шығындар 60% - ға өсті. Бұл ретте шығындардың 80% - ы күрделі қажеттіліктерге емес, ағымдағы шығындарға тиесілі. Бұл елдің дамуына ықпал етпейді, - деді сарапшы.

Оның айтуынша, бюджет шығыстарының 35% - ы халыққа төленетін төлемдерге жұмсалады: еңбекақы төлеу қоры, зейнетақы, белгілі бір адамға бюджеттен түсетін әлеуметтік жәрдемақылар. Қалған 65% - құрылыс, сатып алу, трансферттер, субсидиялар, бюджеттік несиелер және т.б. Сарапшы бюджеттің үштен екісін оңтайландыру және тиімділікті арттыру қажет деп санайды.

Фото: Асқар Кысықовтың жеке мұрағатынан

Қазір Қазақстан шығыстарды Ұлттық қордың және басқа елдердің ақшасы есебінен қаржыландырады, оларды қарызға алады. 2024 жылдың 1 қаңтарында елдің сыртқы қарызы 162,7 миллиард долларды құрады. Салыстыру үшін, бір жыл бұрын ол 2 миллиард долларға аз болды.

Неліктен Қазақстан көп ақша жұмсай бастады 

Асқар Кысықов айтқандай, бюджет шығындары бірнеше себептерге байланысты өсті. Олардың ішінде: инфляцияның өсуі, әлеуметтік және зейнетақы төлемдерінің өсуі, сондай-ақ бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысының ұлғаюы. 

Біз квазимемлекеттік секторға - даму институттарына, кәсіпкерлікті қолдауға және т.б. көп жұмсаймыз. Қазақстанда көп ақша құрылысқа да кетеді. Ал бұл салада сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бар, - деп атап өтті TALAP қолданбалы зерттеулер орталығының директоры.

Сарапшының пікірінше, елдің шығындары әрдайым негізделе бермейді. Сонымен қатар, Қазақстанда мемлекеттік қаржының бүкіл жүйесін басқарудың бірыңғай тәсілі жоқ. 

Біздің қорлар әртүрлі басқарылады. Ұлттық Банк Ұлттық қорды, БЖЗҚ - ны бақылайды, ал қалғандары министрліктерге есеп береді. Үкімет тек республикалық бюджетке жауап береді. Адам отбасылық бюджетті жүргізген кезде оның шығындары мен кірістері түсінікті болады. Ол өз ақшасын "бір қалта"қағидаты бойынша басқарады. Ал қазір Қазақстанда жалақыға бір құрылым, оның жинақталуы үшін - екіншісі, кредиттер үшін - үшіншісі жауап береді. Қаржылық жағдай туралы жалпы көзқарас пен түсінік жоқ, - дейді сарапшы.

Ол сондай - ақ мемлекеттік қаржы жүйесі кез келген мемлекеттің негізі болып табылатынын, сондықтан Қазақстанға оны шұғыл түрде "жөндеу"қажет екенін айтты. Егер бұл жасалмаса, онда Ұлттық қордан ақша түріндегі "қауіпсіздік жастықтары" ұзақ уақытқа жетпейді. 

Қазақстандағы мемлекеттік қаржы жүйесі қазірдің өзінде дағдарыста. Мемлекеттік қарыз, бюджет тапшылығы және басқару тиімділігі сияқты параметрлер бойынша бізде ең жақсы көрсеткіштер жоқ. Біз Ұлттық қордың көмегімен тесіктерді жабуға дағдыланғанбыз, бірақ бірнеше жылдан кейін бұл "жастықтан"айырылып қалуымыз мүмкін екенін ұмытпауымыз керек. Сонда біз не істейміз? Қазақстан жинақсыз және үлкен мемлекеттік қарызсыз қалады, оны жабу мүмкін емес, - деп қорытындылады Асқар Кысықов.

Оның айтуынша, егер Қазақстан Ұлттық қор қаражатынан айырылса, онда жағдайдан шығудың жалғыз жолы-ел азаматтары үшін салықты бірнеше есе арттыру. Бұл адамдардың түсінікті наразылығын тудырып қана қоймай, жалпы экономика үшін шок болады.