Мемлекеттік қаржы мәселелері ҚСЗИ-де талқыланды

Экономикалық даму кеңесі өткен жылы Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты жанында құрылды. Осы алаңдағы кездесулер Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменовтің төрағалығымен өтеді. Үшінші отырыстың тақырыбы біздің еліміздің серпінді дамуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қаржыларды оңтайландыру және тиімділігін арттыру мәселелері болды.

Талқылауды аша отырып, ҚСЗИ директоры Еркін Тұқұмов кеңес дамып келе жатқанын және оның тиімділігін көрсететінін, оның жұмысына деген назар артып келе жатқанын және кеңес мүшелері ұсынған ұсыныстар ҚСЗИ-дің көптеген аналитикалық материалдарына енгізіліп жатқанын атап өтті.

Мемлекет басшысының 2023 жылғы Жолдауында айтылған жаңа экономикалық модельді құру шеңберінде бюджет саясатын реформалау мемлекеттің назарында болып отыр. Қазіргі уақытта жаңа Бюджеттік және Салық кодекстерін әзірлеу жүргізілуде.

Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов мемлекеттік қаржылардың экономика өсімін ынталандыру үшін маңызды рөл атқаратынын атап өтті.

– Мемлекеттік қаржылар Ұлттық қордан трансферттерге әсер етеді, олар өз кезегінде ұлттық валюта бағамына әсер етеді. Ал валюта бағамы отандық экспорттаушылардың әл-ауқатын және бәсекеге қабілеттілігін анықтайды, – деп атап өтті Ұлттық банк төрағасы.

Ол мемлекеттік қаржыны басқару тактикасы мен стратегиясын әзірлеу үшін сараптамалық кеңестің әлеуетін пайдалануды ұсынды.

"Talap" қолданбалы зерттеулер орталығының директоры Асқар Қысыков мемлекеттік қаржы жүйесінің бірнеше өзекті мәселелеріне тоқталды. Оның бірі – шығыстардың тиімділігін арттырмай бюджет шығыстарының ұлғаюы.

– Соңғы үш жылда шығыстар 60%-ға өсті. Білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру және қарыз қызмет көрсету – негізгі шығыстар баптары. 2023 жылы шығыстардың шамамен 33%-ы қайта қаралды (түзетілді). Бюджеттік жоспарлау процесінде технократиялық өзгерістер қажет. Бұл жаңа бюджеттік жіктеу, бюджеттің бағдарламалық құрылымы, бюджеттің тәуелсіз бағасы, – деді спикер.

Сондай-ақ ол бюджеттің қазіргі кіріс құрылымы экономиканың құрылымын көрсететінін атап өтті. Мұнай Қазақстанның негізгі экспорттық тауары болып қала берсе, бюджет мұнай кірістеріне тәуелді болады.

Эксперттің ескертулеріне жауап бере отырып, Ұлттық экономика вице-министрі Азамат Амрин соңғы жылдардағы үлкен шығыстар пандемия кезеңімен және дағдарысқа қарсы шаралармен, сондай-ақ басқа да әлеуметтік міндеттемелермен байланысты екенін атап өтті. Ол сондай-ақ бюджеттік шығыстардың тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар туралы айтып берді.

– Жаңа Бюджеттік кодексте бюджет нәтижеге бағытталған бюджет қағидаттарын күшейтуге бағытталған «ҚР бюджеттеу негіздері» бөлімі пайда болады. Бұл әрбір бюджет теңгесі нақты нәтижеге бағытталуы тиіс дегенді білдіреді. Сонымен қатар, мақсатты трансфертті тек сыни инфрақұрылымға пайдалануға шектеу енгізіледі, – деп түсіндірді вице-министр.

"Visor Holding" ЖШС басқарушы директоры, экономист Алмас Чукин салықтарды жинау және бюджеттің көп бөлігінің әлеуметтік міндеттемелерді жабуға бағытталуы мәселелерін көтерді.

– Шығыстар мен кірістер арасындағы теңгерімсіздік бар және қазіргі уақытта шешімдер жоқ. Бюджет құрылымы 47% ҚҚС және 30% КТС тұрады. Дамыған елдерде жеке табыс салығы айтарлықтай көлемге ие және бюджеттің негізі болып табылады. Екінші мәселе Қазақстан - әлеуметтік мемлекет, бірақ бюджет құрылымында даму мәселелері 3%-дан аз. Бюджет негізінен қабылданған әлеуметтік міндеттемелер аясында тұтынуға бағытталған, – деп бөлісті Алмас Чукин.

Экономист және "Halyk Finance" АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі Мұрат Темірханов Қазақстанның бюджеттік жүйесіндегі терминдер, ұғымдар мен анықтамалар халықаралық танылған стандарттарға сәйкес келуі тиіс екенін атап өтті. Сондай-ақ, оның пікірінше, бюджеттік жүйенің толықтай халықаралық есеп және есептілік стандарттарына көшуі өте маңызды.

Экономист Арман Евниев даму бюджетінің механизмдерін ашу қажеттілігі туралы пікірталасты қолдады. Бюджетті даму жоспарларының басым мақсаттары мен нысаналы индикаторлары негізінде айқындау қажет деп санайды.

Кеңес төрағасы Тимур Сүлейменов шараны қорытындылай келе, барлық айтылған ұсыныстарды Ұлттық экономика және қаржы министрліктеріне жолдауды тапсырды.

ҚСЗИ мәліметінше, сараптамалық кеңестің келесі отырысында жаңа Салық кодексінің жобасы талқыланады.