Пандора қорабы ашылды-Ұлттық Қордың қаражатына "Қазатомөнеркәсіптің" акцияларын сатып алу туралы сарапшы

Үкімет Ұлттық қордың қаражатын республикалық бюджетті қаржыландыру үшін "Қазатомөнеркәсіп" акцияларына салуға рұқсат бергені белгілі. Тиісті қаулыға 14 маусымда премьер-Министр Олжас Бектенов қол қойды. 

Түсініктемеде еске салғандай inbusiness.kz Talap қолданбалы зерттеулер орталығының директоры Асқар Кысықов, Ұлттық қордың қазақстандық компаниялардың акцияларын сатып алу тәжірибесі 2008-2009 жылдардағы халықаралық қаржы дағдарысы кезеңінде бастау алады. Өткен жылы уақытша тоқтатылғаннан кейін Қор "ҚазМұнайГаз" акцияларын 1,3 трлн теңгеге сатып алып, осы тәжірибені қайта бастады. Бұл шешім Ұлттық қордан трансферттердің жеткіліксіздігі жағдайында мемлекеттік бюджетті теңгерімдеу қажеттілігіне байланысты болды.

"Өсіп келе жатқан Бюджет тапшылығы жағдайында ол Ұлттық қорды белсенді пайдалану және қарыздар тарту есебінен қаржыландырылады. Трансферттер мөлшері шектелгендіктен, бюджетті айналып өту үшін акцияларды тікелей Ұлттық қорға сату есебінен "бүйірлік есік" ашылды. Ағымдағы жылы "Қазатомөнеркәсіптің" акцияларын Ұлттық қор арқылы сатып алу туралы шешім қабылдануы мүмкін, бұл өткен жылғы тәжірибенің жалғасы болып табылады. Бұл, атап айтқанда, корпоративтік табыс салығы (КТС) және қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша салық түсімдерінің Елеулі жетіспеушілігіне байланысты, олардың орындалуы жоспардан небәрі 80% – "құрайды", - дейді Асқар Кысықов.  

Ол Қазақстанның Ұлттық қорын құру ел экономикасын "голландиялық аурудан" қорғауға бағытталғанын еске салды, бұл құбылыс шикізат экспортынан түскен табыстың артық болуы экономиканың басқа секторларына кері әсерін тигізуі мүмкін. Қордың негізгі міндеті оның ішкі нарыққа шамадан тыс түсуіне жол бермеу үшін артық өтімділікті зарарсыздандыру болды.

"Уақыт өте келе Ұлттық қордың функциялары кеңейді және қазір ол белгілі бір сұрақтар туғызатын және Қордың бастапқы жинақ функциясына нұқсан келтіруі мүмкін ішкі инвестициялар үшін белсенді пайдаланылуда. "ҚазМұнайГаз" мұнай компаниясына мұнай жинақтарының инвестициялары күмәнді болып көрінеді делік. Мұнай дағдарысы басталған кезде бюджетте де, "Қазмұнайгазда"да проблемалар болады. Бұл тұрғыда "Қазатомөнеркәсіпке" инвестициялар оның халықаралық биржалардағы листинг мәртебесін және компанияның тұрақты жағдайын ескере отырып, неғұрлым негізделген болып көрінеді. Бірақ акциялардың өтімділігі туралы мәселе ашық күйінде қалып отыр, яғни қажет болған жағдайда бұл активтен қаншалықты оңай және тез шығуға болады", – деп сұрайды экономист.

Асқар Кысықов сөзін жалғастырғандай, Қазақстанның Ұлттық қорының ірі халықаралық компаниялардың акцияларына немесе дамыған елдердің облигацияларына салған инвестициялары әдетте осы активтердің жоғары өтімділігінің арқасында сенімді болып саналады. Алайда, "ҚазМұнайГаз" және "Қазатомөнеркәсіп" сияқты компаниялардың акцияларына инвестициялар туралы сөз болғанда, олардың өтімділігіне қатысты алаңдаушылық туындайды. Егер бұл акцияларды тез сату қажет болса, олардың құнын айтарлықтай жоғалтпай жасау қиын болуы мүмкін.

Оның айтуынша, бюджет тапшылығы мұндай операцияларды жүргізудің басты себебі болып табылады. Ағымдағы жылға 3,6 трлн теңге көлемінде бюджет тапшылығы жоспарланған және оның ұлғаю қаупі бар. Тапшылықтың одан әрі өсуіне жол бермеу үшін Үкімет қап акцияларын Ұлттық қорға бюджетті теңестірудің бір әдісі ретінде сатуды қарастыруда.

"Сарапшылар бюджеттік қаржыландырудың белгіленген процедураларын айналып өтетін тәсілдерді жиі сынайды. Бұл пікірлермен келіспеу қиын. Үкімет бюджетті теңестіру үшін қаражатқа деген қажеттілікті ашық мойындауы керек және бұл үшін балама схемаларды әзірлеудің орнына қолданыстағы тетіктерді қолдануы керек. Қазіргі уақытта Ұлттық қордың инвестициялық табысының жартысы балалардың шоттарына бөлінеді. Бұл кіріс активтер құнының, дивидендтердің және облигациялар бойынша пайыздардың өсуі арқылы қалыптасады. Сондықтан Инвестициялар бағытын таңдау қордың стратегиясына сәйкес келуі және халықтың Қордың тиімділігін, әсіресе өткен жылдардағы төмен кірістілік тұрғысынан мұқият қадағалайтынын ескере отырып, ең жоғары кірістілікті қамтамасыз етуі тиіс", – деп хабарлайды экономист.

Оның пікірінше, Ұлттық қор қаражатын бюджет пен Парламенттің қатысуынсыз қазақстандық компаниялардың акцияларына тікелей инвестициялау-бұл күмән тудыратын тәсіл. Мұндай әрекеттер Пандора қорапшасының ашылуына әкелуі мүмкін, мұнда инвестициялар тізіміне нақты іріктеу критерийлері жоқ компаниялардың белгісіз саны қосылады.

"Ұлттық қордың шетелдік активтерге инвестиция салудан тұратын бастапқы стратегиясын ұстану қажет. Егер қордың қаражаты ел ішінде пайдаланылса, онда бұл Парламентте қарауды айналып өтіп, акцияларға тікелей инвестициялар арқылы емес, басым жобаларды іске асыруға арналған нысаналы трансферттер мен бюджет арқылы жүзеге асырылуы тиіс", – деп түйіндеді Асқар Кысықов.